Alles wat je moet weten over het Noorderlicht
Het Noorderlicht fascineert ons al sinds de mensheid op deze planeet rondloopt. Maar wat weten we nu eigenlijk over dit bijzondere fenomeen? En wat denken we er allemaal over te weten? En hoe leg je het vast op de gevoelige plaat? In dit artikel vind je alles wat je moet weten over het Noorderlicht!
Noorderlicht, hoe ontstaat dat nu eigenlijk?
Wat Noorderlicht is, dat weet iedereen wel. Maar hoe ontstaan die dansende groene slingers in de lucht nu eigenlijk? Het Noorderlicht ontstaat door zonnewind. Door uitbarstingen van de zon worden zo nu en dan grote hoeveelheden geladen deeltjes op de aarde afgevuurd. Gelukkig heeft onze aarde een ijzeren kern die ervoor zorgt dat er een soort grote beschermbubbel om onze aarde heen zit, die ook wel bekend staat als het aardmagnetische veld. Dat is hetzelfde fenomeen waardoor een kompas altijd naar het magnetische noorden wijst. Deze bubbel zorgt ervoor dat al die geladen deeltjes netjes langs de lijnen van het aardmagnetische veld worden afgebogen en om de Aarde heen worden geleid, in plaats van er tegenop te botsen. Als we deze bubbel niet zouden hebben, zouden we op aarde regelmatig in aanraking komen met dodelijke kosmische straling.. Best een handig ding dus. Soms knappen de banden van onze beschermbubbel en schiet een kleine hoeveelheid geladen deeltjes (weer terug) langs die banen, in de richting van de Noordpool of de Zuidpool. Daar waar het heelal eindigt en onze atmosfeer begint, gebeurt dan iets heel bijzonders: op het moment dat de geladen deeltjes op onze atmosfeer stuiteren, zien wij het fenomeen dat we boven de Noordpool het Aurora Borealis noemen en boven de Zuidpool Aurora Australis.
Aurora Auswhatnow?
Aurora Australis! Dat is het onbekendere tweelingzusje van het Noorderlicht: het Zuiderlicht. In tegenstelling tot het Noorderlicht, is het Zuiderlicht het beste te zien tussen maart en september. De beste plek om het fenomeen te aanschouwen is Antarctica, maar een iets meer begaanbare optie is bijvoorbeeld Nieuw-Zeeland. Er is over het algemeen veel minder informatie beschikbaar over het Zuiderlicht dan over het Noorderlicht, maar er gelden in principe dezelfde voorwaarden. De lucht moet helder zijn, je moet je op een plek bevinden met zo min mogelijk lichtvervuiling en de er moeten genoeg deeltjes op de atmosfeer stuiteren om zichtbaar te zijn. Je kunt voor een Zuiderlichtvoorspelling dus prima dezelfde apps en websites gebruiken als voor het Noorderlicht!
Maar die deeltjes zijn toch niet groen?
Klopt. De kleur van het Noorderlicht is helemaal afhankelijk van de hoogte waarop de zonnewind op onze atmosfeer botst. De moleculen en atomen waarmee de deeltjes in aanraking komen, bepalen de kleur van het licht. Meestal zijn dat zuurstofatomen, deze zorgen voor een rode of groene kleur, afhankelijk van het energieniveau. De reden dat het Noorderlicht vaak groen is, is dat het menselijk oog vatbaarder is voor groen licht dan rood licht. Komen de zonnewinden in aanraking met stikstofmoleculen, dan kan dat zelfs paars of rood noorderlicht veroorzaken. In een heel zeldzaam geval is het Noorderlicht zelfs blauw!
Waar kun je het Noorderlicht zien?
De beste en meest bezochte plekken om het Noorderlicht te zien zijn IJsland, Spitsbergen, Canada, Alaska, Rusland, Noorwegen, Zweden en Finland. In hele zeldzame gevallen kun je het Noorderlicht ook in Schotland en bij ons op de Waddeneilanden zien.
In Noorwegen specifiek zijn vooral de Lofoten en Tromsø een goede uitvalsbasis om een poging te wagen het Noorderlicht te bewonderen. In het noorden van Noorwegen wordt het op het hoogtepunt van de winter amper (of eigenlijk gewoon niet) licht overdag en heb je dus extra veel kans om Aurora te ontmoeten. Ook Spitsbergen is een perfecte plek voor een Noorderlichtshow, maar dat is wel weggelegd voor de wat meer avontuurlijke reiziger. De winter is daar nog net iets strenger en het eiland is over het algemeen wat minder begaanbaar dan de toeristischere plekken in Noorwegen.
De KP-index
Over het algemeen zijn het wel de usual suspects qua plekken waar je het Noorderlicht kunt aanschouwen, maar uiteindelijk is het helemaal afhankelijk van maar één ding: De KP-index. De mate van de zonnewind wordt weergegeven met een KP-index. Deze index bepaalt op een schaal van 0 tot 9 tot waar in de wereld het Noorderlicht zichtbaar is. Is de KP-index 1, dan is het Noorderlicht alleen zichtbaar in het allerhoogste puntje van Noorwegen. Is de KP-index 9, dan kun je het Noorderlicht zelfs in het noorden van Nederland zien. De kans op Noorderlicht in Nederland is echter heel klein, gemiddeld wordt het zeven keer per jaar gezien.
Wanneer kun je het Noorderlicht zien?
In theorie is maart de beste maand van het jaar om het Noorderlicht in Noorwegen te aanschouwen. In de praktijk ligt dat toch iets anders. Een jacht op het Noorderlicht is ook een beetje een kwestie van geluk. De weersomstandigheden moeten goed zijn (heldere lucht), de KP-index moet goed zijn (zonnevlam), er mag geen luchtvervuiling zijn en het moet ook nog eens donker genoeg zijn. Het kan zomaar zijn dat het in maart de hele maand veel sneeuwt/regent/bewolkt is en je dus geen snars ziet! Zeker weten doe je het dus nooit, maar wil je naar Noorwegen voor het Noorderlicht, dan kun je dat het beste tussen september en april doen. De maanden daarvoor/-na zijn er wel zonnevlammen, maar is het gewoonweg te (lang) licht om iets te kunnen zien.
Folklore rondom Noorderlicht
Een bijzonder natuurverschijnsel als deze zorgt natuurlijk voor een hoop speculatie. Zeker toen we wetenschappelijk nog geen onderzoek naar het Noorderlicht deden, of beter gezegd konden doen. Al sinds het begin der tijden zorgt het Noorderlicht voor veel leuke mythes, legendes en geruchten, waardoor het fenomeen aanbeden en gevreesd tegelijk wordt.
Op de meeste plekken waar Noorderlicht veel voorkomt werd lang geloofd dat overleden dierbaren via het licht in contact probeerden te komen met nabestaanden. De Inuit geloofden zelfs dat de lucht groen werd omdat geesten aan het voetballen waren met een walrussenhoofd of -schedel. De Inuit van Nunivak dachten het tegenovergestelde: dat walrusgeesten voetbalden met een mensenschedel. De Zweden hebben lange tijd gedacht dat er een soort vulkaan op de Noordpool stond die op deze manier licht en warmte voor het noorden bracht, terwijl de Finnen ervan overtuigd waren dat een vos zo hard door de sneeuw rende dat zijn staart vonken veroorzaakte die de lucht in schoten.
Het Noorderlicht volgens de Noren
In Noorwegen werd het Noorderlicht vroeger ‘bloedlicht’ genoemd, omdat er gedacht werd dat het licht uit de vechtende zielen van dode krijgers kwam en een voorteken was van oorlog, dood en verderf. Aan de Noorse westkust werd daarentegen gedacht dat het licht ontstond als er een oude vrijster was overleden. Mijn persoonlijke favoriet is dat ouders hun kinderen graag bang maken met het gerucht dat het Noorderlicht de kleur uit hun haren onttrekt en dat daarom zo veel Scandinavische mensen blond zijn. Waarschijnlijk heb ik in een vorig leven dus te veel buiten gespeeld onder het Noorderlicht!
Het Noorderlicht in de Noorse mythologie
In de Noorse mythologie wordt gesteld dat het licht een reflectie is van de schilden van de Valkyrie (strijdgodinnen) die op deze manier aanwijzen wie er gaat sterven op het strijdveld en dus naar Walhalla gaat. Sterven op het strijdveld is tenslotte de enige manier in om Walhalla te komen. Er werd ook wel geloofd dat het Noorderlicht de ‘bifröst bridge’ was. Deze vlammende, driekleurige regenboogbrug verbindt Asgaard (het rijk van de Goden) en Midgaard (het rijk van de mensen) met elkaar.
Het Noorderlicht volgens de Sami
Waar het Noorderlicht in de Noorse mythologie een teken van en voor krachtige strijders was, werd het door de Sami eerder gevreesd dan aanbeden. Zij vonden het Aurora Borealis een slecht voorteken en geloofden dat het zelfs ongeluk bracht om erover te praten. Ook dachten ze dat het gevaarlijk was om te zwaaien, fluiten of zingen onder het Noorderlicht, omdat het je dan zou grijpen en de lucht in zou trekken. Als je het erg bont zou maken, kon het licht zelfs je hoofd eraf kunnen hakken! Veel Sami bleven dus binnen als de lucht groen oplichtte, gewoon voor de zekerheid. Zonde!
Noorderlicht fotograferen
Deze skill heb ik zelf nog niet zo goed onder de knie als ik zou willen, maar er zijn wel wat handigheidjes die je kunnen helpen om het Noorderlicht op de gevoelige plaat vast te leggen. Ik ben ervan overtuigd dat je de magie van het Noorderlicht onmogelijk kunt overbrengen met een foto, maar het is natuurlijk wel heel gaaf om een herinnering te hebben. Wat je ook doet, vergeet niet om ook met je ogen te kijken!
Tips
- Neem een hoofdlampje mee! Zo kun je niet alleen goed zien wat je doet, maar ook toffe zelfportretten maken.
- Zet de helderheid van je scherm zo laag mogelijk, zodat je ogen kunnen wennen aan het donker;
- Zorg voor een stevig statief. Of je nu met een camera fotografeert of het met je smartphone wil proberen, zonder goed statief ben je kansloos als je wilt fotograferen in het donker;
- Gebruik een afstandsbediening of voice command om foto’s te maken. Zo beperk je het bewegen van je camera nog verder en worden je foto’s dus nog scherper.
- Neem voldoende accu’s voor je camera mee. Door de kou raken je accu’s razendsnel leeg en je wilt niet voor nare verrassingen komen te staan. Bewaar ze bij voorkeur zo dicht mogelijk tegen je lichaam aan om ze enigszins warm te houden;
- Neem een extra geheugenkaart mee. Je weet nooit hoe lang een Noorderlichtshow duurt en je wil natuurlijk niet met een volle geheugenkaart onder een fantastisch ilchtschilderij komen te staan.
- Leer je camera goed kennen! Oefen thuis alvast met de instellingen en zorg ervoor dat je de camera goed kunt bedienen in het donker;
- Houd je handschoenen aan! Hoe verleidelijk het ook is om even dat knopje te bedienen zonder handschoen, als je in -18°C staat te fotograferen, kun je dat beter laten. Wanten zijn bijzonder onhandig om mee te fotograferen, dus die kun je beter niet dragen.
Instellingen
De echte pro’s kunnen dit natuurlijk prima op gevoel, maar voor de amateurs onder ons zijn dit over het algemeen de beste instellingen voor je camera:
- Kies een sluitertijd die bij de intensiteit van het Noorderlicht past, ergens tussen de 15 – 20 seconden. Boven de 25 seconden worden sterren namelijk streepjes! Verleng de sluitertijd als je foto’s onduidelijk zijn;
- Zet de ISO-waarde op 400. Je kunt ook beginnen op 800 en steeds een beetje lager proberen. Is de foto te licht, dan is je ISO-waarde te hoog en vice versa;
- Kies, indien mogelijk, voor een diafragma van f/4.0 groter. Als je foto’s onscherp zijn, is je diafragma waarschijnlijk te groot;
- Gebruik zo min mogelijk je autofocus en stel zelf de foto scherp;
- Schiet altijd foto’s in RAW, dan heb je met nabewerken veel meer mogelijkheden;
- Je kunt altijd beter overbelicht dan onderbelicht fotograferen.
Je kunt het Noorderlicht in theorie ook met je smartphone fotograferen. Het wordt natuurlijk lang niet zo mooi als met een goede, lichtgevoelige camera, maar het kán wel. Er zijn zelfs apps die je erbij kunnen helpen. Mocht je een handmatige poging willen wagen, kies dan de volgende instellingen:
- Shutter speed tussen 15-20 seconden;
- ISO tussen 200-1600, afhankelijk van de intensiteit van het Noorderlicht en de hoeveelheid lichtvervuiling;
- Zet indien mogelijk noise reduction aan;
- Gebruik de timerfunctie en een statiefje.
Als je een beetje oefent (en ook een beetje mazzel hebt), kun je misschien wel plaatjes als hieronder schieten! Dan steel je helemaal de show als je familie/vrienden vakantiefoto’s komen kijken..
Noorderlichtexcursie of zelf op jacht?
Als je geluk hebt, komt Aurora gewoon bij je op bezoek. Tijdens een sledetocht, sneeuwscooteravontuur, walvissafari of romantische nacht in een lavvu bijvoorbeeld. Je kunt dan vanaf de slee, sneeuwscooter, boot, of misschien wel vanuit je slaapzak genieten van al het moois. Maar zo makkelijk is het niet altijd! Soms moet je er echt voor werken. Zoals wij in 2016. We zijn toen op een heuse Noorderlicht chase naar Finland geweest met een gids uit het hoge noorden! Het was te bewolkt in Noorwegen om het goed te kunnen zien, dus gingen we over de winterse wegen met een gammel busje op avontuur. Het was werkelijk onvergetelijk! We hebben zelfs gebarbecued in de sneeuw..
De conclusie? Het heeft allebei wel wat.. Je kunt natuurlijk ook zelf met de auto het Noorderlicht achterna. Een thermosfles thee en een dekentje mee en gaan! Maar pas wel op.. Het is namelijk erg verslavend. En ik spreek uit ervaring!
Wist je dat?
- Het Noorderlicht zichtbaar is vanuit de ruimte en The International Space Station er soms zelfs dwars doorheen orbit?
- Andere planeten ook Noorderlicht hebben en Voyager 1 en 2 daarvan foto’s hebben gemaakt?
- Er eigenlijk niet echt een manier is om Noorderlicht te voorspellen en dat eigenlijk pas fatsoenlijk kan als de zonnewind al in aanraking is gekomen met onze atmosfeer?
- Het Noorderlicht geen geluid maakt, maar sommige mensen het toch kunnen horen? Dit wordt ook wel ‘signal leakage’ genoemd en wordt veroorzaakt door overgestimuleerde visuele centra in de hersenen;
- Natuurkundige, astroloog en filosoof Pierre Gassendi degene was die het Noorderlicht in de 17e eeuw de naam Aurora Borealis gaf?
- ‘Aurora’ de Romeinse godin van de dageraad is en ‘Boreas’ de Griekse term voor noorderwind en daar de naam ‘Aurora Borealis’ vandaan komt?
- Het Noorderlicht ervoor kan zorgen dat radio’s storen, satellieten niet goed werken en soms zelfs de stroom uitvalt?
- Er in Frankrijk grottekeningen zijn gevonden van het Noorderlicht van 30.000 jaar oud en dat te verklaren is doordat er toen nog geen lichtvervuiling op aarde was?
- Het Noorderlicht en Zuiderlicht altijd exact hetzelfde zijn, dezelfde vorm hebben en tegelijkertijd plaatsvinden?
Handige apps en webites
Er bestaan flink wat handige apps en websites om je jacht op het Noorderlicht of het vastleggen ervan wat makkelijker te maken. Ik heb er door de jaren heen heel wat verslonden, maar ze zijn niet allemaal even gebruiksvriendelijk of betrouwbaar. Dit zijn de meest handige en betrouwbare apps en websites op een rijtje.
Handige apps
- Slow Shutter Cam – Deze app gebruikt automatisch alle instellingen voor nachtfotografie, maar is lang niet zo betrouwbaar en flexibel als handmatig fotograferen.
Slow Shutter Cam voor iPhone / Slow Shutter Cam voor Android - Northern Lights Alert – Deze is heel leuk. Gebruikers van deze app kunnen aangeven dat ze onder het Noorderlicht staan en daarmee hun precieze locatie naar andere gebruikers versturen. Je ziet dan wat de intensiteit van het Noorderlicht is en hoever je van de plek af bent.
Northern Lights Alert voor iPhone / Northern Lights Alert voor Android - My Aurora Forecasts & Alerts – Een populaire app onder de professionele Noorderlicht chasers. Geeft gedetailleerde informatie over de zonnewinden, hoeveelheid wolken in een gebied etc.
My Aurora voor iPhone / My Aurora voor Android
Handige websites
- Yr.no – Uitgebreide weersvoorspellingen voor heel Noorwegen;
- Aurora Service – Deze website geeft (in mijn ervaring) één van de meest accurate voorspellingen van het Noorderlicht. Je vindt er ook hele uitgebreide informatie over het fenomeen;
- Space Weather Prediction Center – Laat per uur zien waar de zonnewinden op onze atmosfeer kaatsen en waar het op dat moment dag/nacht is.
Wil je zelf het Noorderlicht ervaren, maar weet je niet zo goed waar je moet beginnen? Neem dan gerust contact met mij op, dan kijken we samen wat ik voor je kan betekenen! Of neem even een kijkje in de categorie ‘winter in Noorwegen‘, misschien doe je daar inspiratie op.
9 reacties
Janet
Ohh dit lijkt me echt zo bijzonder om in real life te zien, het lijkt me heel erg magisch. Het staat dus ook redelijk hoog op mijn lijstje, maar heb er eigenlijk ook nog geen concrete plannen voor. Prachtige foto’s ook!
Linda
Wat een handig en uitgebreid artikel. Het is echt een droom voor mij om het noorderlicht te zien en te fotograferen. Het lijkt me zo bijzonder. Over het zuiderlicht had ik ook al eens gehoord, helaas waren wij in Nieuw-Zeeland niet in de juiste periode en hebben wij het zuiderlicht niet gezien. Dat het zuiderlicht en het noorderlicht altijd tegelijk en hetzelfde zijn heb ik nooit geweten, interessant!
Manon Ruitenberg Fotografie
Blijft een bijzonder fenomeen het Noorderlicht. Enkele jaren terug zagen wij het boven Finland. Zeker nog een keer de moeite om het te (her) beleven.
Ech Wel
Interessant! Vooral hoe het noorderlicht in verband staat met de Noorse mythologie. Bijgeloof is sowieso nogal wijdverbreid in Noorwegen (trollen en dergelijke) maar het noorderlicht heeft natuurlijk ook al heel oude wortels. Dat de verschillende volken er ook zo anders tegen aankeken.
Ik zou het graag eens een keer willen zien maar zou er persoonlijk niet apart voor op reis gaan. In combinatie met het lokale werelderfgoed moet het echter wel prachtige foto’s opleveren. (als ik tenminste het op de plaat weet vast te leggen…
Kelly
Wat een handige tips zeg! Ik wil zo graag het Noorderlicht zien! Alleen de kou houdt mij nog een beetje tegen, maar daar moet ik me toch maar eens overheen zetten 😉
Kim
Wat een heerlijk uitgebreid artikel! Ik zou heel graag nog een keer het Noorderlicht willen zien. En die fotografietips zijn daarbij super handig. Dank je wel!
Jenny
Ik zag het noorderlicht voor het eerst in Noorwegen. Echt magisch! Ik kan er geen genoeg van krijgen.
Aniek
Hiervoor wil ik nog een keer naar het hoge noorden afreizen. Wat lijkt me dit indrukwekkend om te zien!
Marcella Molenaar
Wij waren de afgelopen week in Fins Lapland en hoopten het Noorderlicht te zien. Maar hoger dan 25% kans kregen we niet, dus we hebben ‘t niet gezien helaas. We zaten te laag, er was volle maan en/of bewolkt. Nu móeten we dus nog eens terug! 😉